آنالیز ادرار می تواند برخی بیماری های شایع را تشخیص دهد. این آزمایش ممکن است برای غربالگری و یا کمک به تشخیص شرایطی مانند عفونت های دستگاه ادراری، اختلالات کلیوی، مشکلات کبدی، دیابت یا سایر بیماری های متابولیکی استفاده شود.

تجزیه و تحلیل ادرار شامل بررسی های شیمیایی، میکروسکوپی و ماکروسکوپی است که برای تشخیص سلول ها، قطعات سلول و موادی مانند بلورها یا کست ها در ادرار همراه با شرایط مختلف ذکر شده در بالا استفاده می شود. این می تواند ناهنجاری هایی را که ممکن است نیاز به بررسی پیگیری و آزمایش اضافی داشته باشد، تشخیص دهد. اغلب اوقات، قبل از اینکه افراد از وجود مشکلی در این زمینه آگاه شوند، موادی مانند پروتئین یا گلوکز در ادرار ظاهر می شوند.

در افرادی که بیماری ها یا بیماری هایی مانند بیماری کلیوی یا دیابت تشخیص داده شده اند، ممکن است از آنالیز ادرار همراه با آزمایش های دیگر مانند آلبومین ادرار برای پیگیری درمان استفاده شود.

گاهی اوقات ممکن است آزمایش ادرار برای چکاپ روتین، در بیماران بستری یا تحت عمل جراحی و بررسی بانوان باردار انجام شود.

این آزمایش معمولاً پس از مراجعه به پزشک و داشتن علائم بالینی عفونت ادراری یا بیماری کلیوی درخواست داده می شود. برخی از این علائم بالینی شامل موارد زیر هستند:

• درد شکم
• کمردرد
• ادرار دردناک یا مکرر
• خون در ادرار
• هنگام پایش برخی بیماری ها در طول زمان، آزمایش ممکن است در فواصل منظم نیز انجام شود.

نتایج تجزیه و تحلیل ادرار می تواند تفسیرهای بسیاری داشته باشد. یافته های غیر عادی معمولاً بیانگر وجود مشکلی است که باید بیشتر ارزیابی شود. پزشک باید نتایج تجزیه ادرار را با علائم و یافته های بالینی فرد مرتبط کند و علل یافته های غیر طبیعی را با سایر آزمایشات هدفمند مانند پانل متابولیک جامع (CMP)، شمارش کامل خون (CBC)، پانل کلیه، پانل کبد یا کشت ادرار (برای عفونت دستگاه ادراری) ارزیابی کند.
به طور کلی، هرچه غلظت عناصر غیر معمولی مانند مقدار زیادی گلوکز، پروتئین یا گلبول های قرمز خون افزایش یابد، احتمال وجود مشکلی بیشتر خواهد بود. با این حال، نتایج معمولاً علت دقیق بیماری را مشخص نمی کنند.
نتایج طبیعی آزمایش ادرار تضمینی برای عدم وجود بیماری نیست. گاهی اوقات در مراحل اولیه ی بیماری، ترشح مواد به داخل ادرار کم است.

آزمایش ادرار شامل فاکتور های مختلفی است. داروها یا مکمل هایی که مصرف می کنید را حتما به پزشک خود اطلاع دهید. بانوان در صورت قرار داشتن در چرخه ی قاعدگی، باید این موضوع را مطرح نمایند.

به دلیل این که آزمایش ادرار نوعی غربالگری عمومی است، زمان نمونه گیری معمولاً اهمیتی ندارد. اگرچه ممکن است نمونه ی جمع آوری شده در ساعات اولیه روز به دلیل غلظت بیشتر ارجحیت داشته باشند. گاهی اوقات پزشک معالج درخواست جمع آوری نمونه در ساعت مشخصی را دارد.

در طول بررسی بصری ادرار، رنگ و میزان شفافیت و وضوح ادرار ارزیابی می شود. در صورت طبیعی نبودن این موارد، احتمالاً مشکلی در بدن وجود دارد. نتایج این بررسی همراه با سایر نتایج آزمایشات میکروسکوپی و شیمیایی برای تفسیر نهایی مورد استفاده قرار می گیرد. (برای جزئیات بیشتر به بررسی شیمیایی و میکروسکوپی مراجعه کنید).

رنگ های غیرمعمول یا غیر عادی ادرار می تواند نتیجه روند یک بیماری، مصرف دارو نتیجه خوردن برخی غذاها باشد (به عنوان مثال، مولتی ویتامین ها می توانند موجب روشن شدن رنگ زرد ادرار شوند). به عنوان مثال، در برخی از افراد خوردن چغندر موجب قرمز شدن رنگ ادرار می شود. این رنگ از رنگدانه طبیعی چغندر است و جای نگرانی نیست. با این حال، ادرار قرمز رنگ نیز می تواند در صورت وجود خون در ادرار ایجاد شود و می تواند شاخصی از بیماری یا آسیب به بخشی از سیستم ادراری باشد. مثال دیگر رنگ زرد قهوه ای یا قهوه ای مایل به سبز ادرار است که ممکن است نشانه ای از وجود بیلی روبین در ادرار باشد.

تغییر جزئی رنگ در نوار آزمایش پروتئین ممکن است نشان دهنده مقدار کمی پروتئین موجود در ادرار باشد. در حالی که تغییر رنگ شدید ممکن است نشانگر وجود مقادیر زیادی پروتئین در ادرار باشد.

بررسی نواری اغلب در صورت وجود نتایج غیر عادی همراه با معاینه میکروسکوپی یا به دنبال آن انجام می شود. سپس نتایج هر دو مجموعه آزمون برای تفسیر با هم در نظر گرفته می شوند. یافته های غیر طبیعی ممکن است با آزمایش های اضافی ادرار و/ یا خون همراه باشد.

آزمایشات شیمیایی که بیشترین استفاده را در نوارهای تست معرف دارند، در ذیل شرح داده شده اند.

وزن مخصوص ادرار اندازه گیری غلظت ادرار است. این آزمایش به سادگی میزان غلظت ادرار را نشان می دهد. اندازه گیری وزن مخصوص مقایسه مقدار مواد محلول در ادرار در مقایسه با آب خالص است. اگر هیچ ماده ای وجود نداشته باشد، وزن مخصوص ادرار  1/000(همان آب خالص) خواهد بود. از آنجا که همیشه مواد مختلفی در ادرار وجود دارد، SG1/000 امکان پذیر نیست. در صورت نوشیدن مقادیر زیادی آب یا ورود مقدار زیادی مایع از طریق ورید (IV) امکان نزدیک شدن وزن مخصوص ادرار نزدیک به وزن مخصوص آب وجود دارد.

دانستن غلظت ادرار به پزشکان اطلاعات مهمی در مورد نمونه ی مورد آزمایش می دهد.

ادرار معمولاً کمی اسیدی است و pH آن تقریباً معادل 6 می باشد. اما این میزان می تواند از 4 تا 4,8 متغیر باشد. کلیه ها نقش مهمی در حفظ تعادل اسید و باز بدن دارند. بنابراین، هر شرایطی که در بدن منجر به تولید اسید و باز شود، (مانند اسیدوز یا آلکالوز) یا خوردن غذاهای اسیدی می تواند به طور مستقیم بر pH ادرار تأثیر بگذارد.

برخی از مواد محلول در ادرار رسوب می کنند و در صورت اسیدی بودن ادرار، کریستال ایجاد می کنند. اگر در حین تولید ادرار در کلیه ها کریستال تشکیل شود، سنگ کلیه یا “calculus” ایجاد کند. با اصلاح pH ادرار از طریق رژیم غذایی یا داروها، می توان تشکیل این بلورها را کاهش داد یا از بین برد.

بیلی روبین در ادرار افراد سالم وجود ندارد. بیلی‌روبین یکی از پیگمان‌های زردرنگ صفراوی است که از شکست و تجزیه ی طبیعی هموگلوبین حاصل می‌شود و عامل رنگ زرد ادرار و رنگ قهوه‌ای مدفوع است. این ماده به یک جز (component) صفرا _مایعی که به روده ها رها می شود تا به هضم غذا کمک کند_ تبدیل می شود.

در برخی بیماری های کبدی مانند انسداد صفراوی یا هپاتیت، بیلی روبین اضافی می تواند در خون جمع شده و از طریق ادرار دفع شود. وجود بیلی روبین در ادرار شاخص اولیه بیماری کبد است و می تواند قبل از ایجاد علائم بالینی مانند زردی رخ دهد.

نتایج این آزمایش همراه با نتیجه اوروبیلینوژن در نظر گرفته خواهد شد. در صورت مثبت بودن، پزشک ممکن است سایر آزمایش هایی کبدی مانند پانل کبد را برای کمک به تشخیص درخواست نماید.

اوربیلینوژن یک محصول جانبی بی رنگی بیلی روبین است. این عمل توسط فعالیت باکتریایی بر روی بیلی روبین حاصل می شود. حدود نیمی از اوربیلینوژن تشکیل شده دوباره جذب می شود و از طریق ورید پورتال به کبد منتقل می شود، سپس وارد جریان خون شده و از طریق کلیه دفع می شود. نتایج آزمایش مثبت ممکن است بیماری های کبدی مانند هپاتیت ویروسی، سیروز، آسیب کبدی به دلیل داروها یا مواد سمی یا شرایط مرتبط با افزایش تخریب RBC (کم خونی همولیتیک) را نشان دهد. وجود
urobilinogen ادرار در شخصی که بیلی روبین ادرار و یا علائم اختلال عملکرد کبد دارد کم یا وجود ندارد، می تواند وجود انسداد کبدی یا صفراوی را نشان دهد.