تست PSA و معاینه دیجیتال رکتال (DRE) ممکن است برای غربالگری سرطان پروستات مردان PSA انجام می شود.
PSA به دو شکل اصلی در خون وجود دارد: کمپلکس شده (cPSA، که به پروتئین های دیگر متصل است) و آزاد (fPSA، غیر متصل). تست های آزمایشگاهی می توانند fPSA یا cPSA را اندازه گیری کنند.
اگر میزان PSA بیشتر از حد طبیعی باشد، آزمایش PSA دیگری ممکن است چند هفته بعد از آزمایش اول انجام شود تا مشخص شود PSA هنوز بالا است یا خیر. اگر نتیجه ی تکرار آزمایش نیز بالا باشد، پزشک معالج ممکن است درخواست آزمایشات متناوب PSA را صادر نماید تا روند صعودی، نزولی یا ثابت این آنتی ژن را بررسی نماید. در مواردی که به نظر می رسد سرطان در حال رشدی آهسته است، پزشک معالج و بیمار پس از مشورت با یکدیگر می توانند کنترل بیماری را به جای درمان انتخاب کنند. (“watchful waiting” یا “نظارت فعال” نامیده می شود).

اگر سطح DRE طبیعی باشد اما PSA نسبتاً افزایش یافته باشد، برای بررسی نسبت PSA به Total PSA ممکن است از تست Free PSA برای تشخیص علت این افزایش استفاده شود.
در صورت تشخیص سرطان پروستات، ممکن است از ازمایش Total PSA به عنوان ابزاری برای کمک به تعیین اثربخشی درمان استفاده شود. همچنین این آزمایش ممکن است پس از درمان در فواصل منظم و متناوب برای تشخیص عود سرطان تجویز شود.

انجمن اورولوژی آمریكا غربالگری سرطان پروستات را برای مردان بین 69-55 سال توصیه می کند. همچنین در این دستورالعمل، احتیاجی به غربالگری مردان بالای 70 سال یا هر شخصی که امید به زندگی بالاتر از 15-10 سال ندارد، نیست.
برای افراد در معرض خطر، مانند مردانی که سابقه ی خانوادگی ابتلا به پروستات داشته اند، توصیه می شود که غربالگری را در 45-40 سالگی را انجام دهند.
همچنین ممکن است آزمایش PSA و معاینه دیجیتال رکتال (DRE) در صورت وجود علائمی، مانند ادرار دردناک و/ یا تکرر ادرار، کمر درد و/ یا لگن درد نیز انجام شود.

در صورت بالا بودن میزان PSA در آزمایش اول، پزشک معالج ممکن است این آزمایش را تکرار کند تا از صحت آن یا برگشت میزان آن به حالت طبیعی اطمینان حاصل نماید.
اگر Total PSA بالاتر از حد طبیعی گزارش شود، میزان Free PSA سنجیده خواهد شد. این نتایج به پزشک معالج شما اطلاعات مفیدی درباره ی افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات یا احتیاج به بیوپسی ارائه می دهد.
در طی درمان سرطان پروستات Total PSA ممکن است متناوباٌ آزمایش شود.

نتایج آزمایش PSA را می توان به روش های مختلف تفسیر کرد و ممکن است در مقادیر مرجع بین آزمایشگاه های مختلف تفاوت وجود داشته باشد.

• بسیاری از متخصصان، سطح PSA را کم تر از 0/4 نانوگرم در میلی لیتر می دانند و به دست آوردن این نتجه حاکی از عدم ابتلا به سرطان پروستات است. با این حال، برخی پزشکان مقدار کم تر از 5/2 نانو گرم در میلی لیتر را مناسب می دانند.
• طبق دستور العمل های انجمن سرطان آمریکا (ACS) در صورتی که میزان Total PSA بیش تر از 0/10 نانوگرم در میلی لیتر گزارش شود، شانس ابتلا به سرطان پروستات تا 50 % افزایش می یاید.
• اگر سطح Total PSA بین 10-4 نانوگرم در میلی لیتر گزارش شود، طبق نظر ACS شانس ابتلا به سرطان پروستات هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) یا التهاب پروستات تا 25% افزایش می یابد. این شرایط بیشتر در افراد مسن دیده می شود و به طور کلی با افزایش سن، سطح PSA نیز افزایش می یابد. قرار گیری Total PSA در محدوده ی 10-4 نانوگرم در میلی لیتر، “منطقه خاکستری” نامیده می شود. در این شرایط انجام آزمایش Free PSA توصیه می شود.
• PSA Free- تومورهای پروستات معمولاً PSA پیچیده (cPSA) تولید می کنند، نه PSA آزاد (fPSA). سلول های خوش خیم پروستات تمایل به تولید PSA Free بیشتری دارند. بنابراین، هنگامی که مردان در منطقه خاکستری سطح PSA Free پایینی دارند، به این معنی است که آن ها cPSA در این افراد افزایش یافته و احتمال سرطان پروستات را بالاتر است. برعکس، وقتی که سطح PSA Freeافرایش و cPSA کاهش یابد، خطر ابتلا به سرطان پروستات نیز کاهش می یابد. نسبت PSA Free به Total PSA می تواند نشانگر نیاز یا عدم نیاز به بیوپسی از پروستات باشد.
برای افزایش سودمندی آزمایش PSA Free به عنوان یک ابزار غربالگری، گاهی اوقات فاکتورهای دیگری نیز مورد بررسی قرار می گیرند که عبارتند از:

• دامنه PSA برحسب سن – از آنجا که سطح PSA با افزایش سن به طور طبیعی افزایش می یابد، پیشنهاد شده است که محدوده های طبیعی متناسب با سن مردان گزارش شود.
• سرعت PSA – تغییر غلظت PSA در طول زمان؛ اگر PSA با گذشت زمان به طور قابل توجهی افزایش یابد (حداقل 3 نمونه با فاصله حداقل 18 ماه)، احتمال وجود سرطان پروستات بیشتر است. اگر این افزایش با سرعت بسیار زیادی اتفاق افتاده باشد ممکن است سرطان از نوع تهاجمی تری باشد.
• PSA doubling time- نسخه دیگری از تست سرعت PSA ؛ این میزان سرعت دو برابر غلظت PSA را اندازه گیری می کند.
• تراکم PSA – مقایسه غلظت PSA و حجم پروستات (توسط سونوگرافی)؛ اگر سطح PSA بیشتر از حد انتظار باشد با توجه به اندازه پروستات، احتمال وجود سرطان نیز ممکن است بیشتر باشد.
در طول درمان سرطان پروستات، سطح PSA باید شروع به کاهش کند. در پایان دوره ی درمان، سطح این هورمون در خون باید بسیار پایین یا غیر قابل تشخیص باشد. در غیر این صورت درمان موفقیت آمیز نبوده است. در طی روند درمان، آزمایش PSA در فواصل منظم و برای پایش فرد از نظر عود سرطان انجام می شود. از آنجایی که حتی افزایش های ناچیز نیز می تواند قابل توجه باشد، بهتر هست این آزمایشات همیشه در یک آزمایشگاه انجام شوند.

خیر، گاهی اوقات سلول های سرطانی PSA زیادی تولید نمی کنند و نتیجه ی آزمایش حتی در صورت وجود بیماری، منفی خواهد بود.

شاخص سلامت پروستات (PHI) آزمایشی است که نتایج حاصل از تست های Total PSA، fPSA و proPSA را با هم ترکیب می کند. نتیجه PHI می تواند شانس ابتلا به سرطان پروستات و نیاز به بیوپسی در هنگام افزایش سطح PSA Total و طبیعی بودن معاینه ی رکتوم ارزیابی کند.

P2PSA آزمایشی است که سطح ایزوفرم PSA p2PSA در خون را برای پیش بینی سرطان پروستات در مردان و قبل از انجام بیوپسی اندازه گیری می کند. این آزمایش همچنین ممکن است به شناسایی اشکال تهاجمی سرطان پروستات کمک کند. دقت تشخیص سرطان پروستات هنگامی افزایش می یابد که نتایج آزمایش p2PSA با نتایج آزمایش Total PSA و fPSA ترکیب شوند.