آزمایش سطح سرمی آهن برای اندازه گیری میزان آهن موجود در بدن (آهنی که با اتصال به ترانسفرین در سراسر بدن در گردش است) انجام می شود. این آزمایش همراه با سایر آزمایشات آهن برای کمک به تشخیص کمبود یا ازدیاد آهن در بدن و تمایز دلایل مختلف کم خونی (anemia) استفاده می شود.
میزان آهن موجود در خون از روزی به روز دیگر و در ساعات مختلف شبانه متغیر است . به همین دلیل، آهن سرم غالباً با سایر آزمایشات آهن؛ از جمله فریتین، ترانسفرین، ظرفیت کل اتصال به آهن (TIBC) و اشباع ترانسفرین انجام می شود.

هنگامی که نتیجه ی آزمایش شمارش کامل خون (CBC) نشان دهنده ی کاهش میزان هموگلوبین و هماتوکریت باشد و گلبول های قرمز (RBC) کوچک تر و کم رنگ تر از حالت عادی گزارش شوند (microcytic and hypochromic-کم خونی کم رنگ ریز گویچه ای)، جهت بررسی های بیشتر، تست آهن سرم درخواست داده می شود. این موارد، حتی در صورتی که هیچ گونه علامت بالینی بروز پیدا نکند، نشان دهنده ی کم خونی فقر آهن (iron deficiency anemia) هستند.
این آزمایش ممکن است هنگامی که فرد علائم کم خونی را بروز می دهد، انجام شود. برخی از این علائم عبارتند از:
• خستگی مزمن
• سرگیجه
• ضعف
• سردرد
• رنگ پریدگی
این آزمایش ممکن است جهت بررسی ازدیاد آهن انجام شود. علائم و نشانه های این عارضه از فردی به فرد دیگر متفاوت است و به مرور زمان تشدید می شود. ازدیاد آهن منجر به تجمع آهن در خون و بافت های مختلف می شوند. برخی از علائم ازدیاد آهن خون عبارتند از:
• درد مفاصل
• خستگی، ضعف
• کمبود انرژی
• درد شکم
• کاهش میل جنسی
• آسیب به اعضای بدن، مانند قلب و کبد
اگر کودکی سهواً قرص آهن مصرف کرده باشد، با انجام آزمایش آهن سرم شدت این مسمومیت تشخیص داده خواهد شد.
آزمایش آهن نیز ممکن است بطور دوره ای انجام شود وقتی که کمبود آهن یا اضافه بار در حال درمان است تا اثربخشی درمان را ارزیابی کند.
برای پایش درمان کمبود یا ازدیاد آهن خون، بررسی آهن سرم ممکن است به صورت دوره ای انجام شود.

سطح آهن سرم اغلب همراه با سایر آزمایشات آهن ارزیابی می شود. در جدول زیر خلاصه ای از آزمایشات آهن و بیماری های مختلف دخیل در وضعیت آهن آورده شده است.

جدول آزمایشات آهن و بیماری مرتبط

کمبود آهن
در مرحله اولیه کمبود آهن، کاهش آهسته ذخیره ی آهن رخ می دهد. این بدان معناست که هنوز آهن کافی برای ساختن گلبول های قرمز وجود دارد اما ذخیره ی آهن بدون جایگزین مقادیر کافی آهن در حال استفاده است. در این مرحله سطح آهن سرم ممکن است طبیعی باشد، اما میزان فریتین پایین خواهد بود.
اگرکمبود آهن ادامه پیدا کند، از تمام آهن ذخیره شده استفاده می شود و بدن سعی می کند با تولید ترانسفرین بیشتر و افزایش حمل و نقل آهن این نقصان را جبران کند. در این مرحله سطح آهن سرم کاهش می یابد و ترانسفرین، TIBC و UIBC افزایش می یابند. با ادامه ی این روند، گلبول های قرمز کمتر و کمتری تولید می شوند و در نهایت کم خونی فقر آهن (iron deficiency anemia )اتفاق می افتد.

ازدیاد آهن
در صورتی که میزان آهن خون بالا اما سطح UIBC، TIBC و فریتین طبیعی گزارش شود و فرد سابقه ی مصرف بیش از اندازه ی آهن داشته باشد، مسمومیت با آهن محتمل است. مسمومیت با آهن زمانی اتفاق می افتد که مقدار زیادی آهن به یک باره یا در مدت زمان کوتاهی وارد بدن شود. مسمومیت با آهن در کودکان تقریباً حاد است و در کودکانی که مکمل های آهن والدین خود را مصرف می کنند، رخ می دهد. در بعضی موارد، مسمومیت حاد آهن می تواند کشنده باشد.
جهش (mutation) در ژن HFE موجب بیماری هموکروماتوز ارثی (hereditary hemochromatosis) می شود. بسیاری از افراد مبتلا به هموکروماتوز تا پایان عمر هیچ گونه ای علائمی از این بیماری بروز نمی دهند اما برخی دیگر در دهه ی 30 یا 40 زندگی خود علائمی مانند درد مفاصل، درد شکم و ضعف و بی حالی را نشان می دهند. مردان بیشتر از زنان درگیر هموکروماتوز می شوند؛ زیرا زنان در طول سال های تولید مثل خود از طریق قاعدگی خون را از دست می دهند.

ازدیاد آهن ممکن است در بیماران هموسیدروز (hemosiderosis) یا افرادی که به دلیل بیماری هایی مثل کم خونی داسی شکل، تالاسمی ماژور یا سایر اشکال کم خونی، تزریقات مکرر آهن داشته اند، رخ بدهد. مقادیر بیش از اندازه ی آهن در بدن باقی می ماند در نهایت در بافت ها رسوب می کند. برخی از افرادی که بیماری مزمن کبدی یا اعتیاد به الکل دارند نیز ممکن است دچار ازدیاد آهن (iron overload) شوند.

انتقال خون، مصرف مواد غذایی غنی از آهن و مکمل های آهن می تواند نتیجه ی آزمایش را تحت تاثیر قرار دهد.
میزان طبیعی آهن با تعادل بین آهن دریافتی بدن و مقدار دفع شده ی آن حاصل می شود. به طور معمول، هر روز مقدار کمی آهن از بدن دفع می شود، در صورتی که این میزان جایگزین نشود، در نهایت کمبود آهن پدید می آید. در یک رژیم غذایی مناسب، آهن کافی برای جلوگیری از کمبود آهن و/یا کم خونی فقر آهن وجود دارد.
در شرایط خاصی نیاز بدن به آهن بیشتر است. افراد مبتلا به خون ریزی مزمن دستگاه گوارش (معمولاً به دلیل زخم ها یا تومورهایی مانند انوع ایجاد شده در سرطان روده ی بزرگ) یا خانم هایی که قاعدگی هایی طولانی مدت دارند، بیشتر از حد معمول آهن از دست داده و می توانند دچار کمبود آهن شوند.
زنان باردار یا شیرده، آهن بدنشان را به کودک انتقال می دهند و در صورت عدم دریافت آهن کافی در معرض فقر آهن قرار می گیرند.
کودکان، بخصوص در مقاطع رشد سریع بدنشان ممکن است نیازمند مقادیر بیشتری آهن باشند.
فقر آهن در بیماری های مربوط به سوءجذب مانند بیماری سلیاک (celiac) نیز به وجود می آید.
هنگامی که بدن نتواند از ذخیره آهن به درستی استفاده کند، سطح آهن سرم کاهش می یابد. در بسیاری از سرطان ها، بیماری های خودایمنی و بیماری هایی که التهاب یا عفونت مزمنی ایجاد می کنند (از جمله ایدز)، بدن نمی تواند به درستی از آهن موجود برای ساخت گلبول های قرمز استفاده کند. در این شرایط، تولید ترانسفرین کاهش و فریتین افزایش می یابد. آهن سرم نیز به دلیل این که مقدارکمی آهن در روده جذب شده و آهن ذخیره شده نیز قابل استفاده نیست، کاهش می یابد.

کمبود آهن به کاهش مقدار آهن ذخیره شده در بدن اشاره دارد، در حالی که کم خونی فقر آهن به کاهش تعداد گلبول های قرمز (RBCs)، هموگلوبین و هماتوکریت به دلیل کمبود مقدار کافی آهن ذخیره شده اشاره دارد (موارد بسیار زیاد دیگری نیز مسبب کم خونی می شوند).
معمولاً چندین هفته پس از کاهش ذخایر آهن، سطح هموگلوبین و تولید گلبول های قرمز تحت تاثیر قرار گرفته و کم خونی ایجاد می شود. در مراحل اولیه کم خونی معمولا علائم خفیف هستند اما با کاهش بیشتر سطح هموگلوبین و گلبول های قرمز، در نهایت رنگ پریدگی، ضعف مداوم و خستگی بروز پیدا می کنند.

با ادامه ی کاهش آهن سرم، ممکن است فرد دچار سرگیجه یا تنگی نفس شود. در کم خونی شدید، درد قفسه سینه، سر درد و پادرد نیز به وجود می آید. فقر آهن درکودکان ممکن است باعث ایجاد ناتوانی های ذهنی (شناختی) نیز شود. علاوه بر علائم عمومی کم خونی، علائم خاصی وجود دارند که مشخصه ی فقر آهن هستند. این موارد شامل : دیسفاژی (dysphagia)، پیکا (میل جویدن مواد خاص مانند یخ، نشاسته ذرت، شیرین بیان، گچ، گل یا خاک رس)، احساس سوزش در زبان، زخم های گوشه دهان، و ناخن ها دست و پا به شکل قاشق.

ساده ترین فرم قابل جذب آهن برای بدن در گوشت و تخم مرغ وجود دارد. سایر منابغ غنی از آهن عبارتند از: سبزیجات دارای برگ سبز (مانند اسفناج و انواع کلم)، جوانه گندم، نان و غلات سبوس دار، کشمش و شهد عسل

کم خونی فقر آهن به تدریج اتفاق می افتد. وقتی میزان آهن جذب شده کمتر از آهن دفعی باشد، بدن به تدریج از ذخیره آهن استفاده می کند. در مرحله، میزان فریتین کم خواهد بود اما سطح آهن سرم و TIBC معمولا طبیعی است و کم خونی وجود ندارد. با ادامه ی این روند، سطح آهن سرم کاهش، اما TIBC و ترانسفرین افزایش می یابند و کم خونی آغاز می شود. با کمبود شدید یا طولانی مدت آهن، گلبول های قرمز به دلیل کاهش سطح هموگلوبین کوچک و کم رنگ می شوند و تعداد رتیکولیست ها (Reticulocyte) نیز کاهش می یابد.

بله. با هر بار اهدای خون، بدن مقداری آهن از دست می دهد. سطح فریتین که بازتابی از کل آهن ذخیره شده در بدن است، با هر نوبت اهدای غذا کاهش می یابد و سپس با گذشت زمان به حالت عادی باز می گردد. آزمایش های دیگر، مانند آهن سرم و TIBC، به اندازه ی فریتین تحت تأثیر اهدای خون قرار نمی گیرند.

اگر پزشک گمان کند که شما آهن مورد نیاز بدنتان را از مکمل ها و رژیم غذایی جذب نمی کنید، ممکن است از شما بخواهد که میزان آهن خود را کمی بعد از مصرف مکمل آهن خود بررسی کنید. اگر بعد از مصرف مکمل، نتیجه آزمایش به شکل غیرطبیعی پایین است، ممکن است مشکلی در جذب آهن وجود داشته باشد.گاهی برای برگشت به حالت جذب عادی آهن باید تحت درمان قرار بگیرید.