تست آنتی بادی ضد هسته ای (ANA)، آزمایشی اولیه برای کمک به ارزیابی اختلالات خود ایمنی سیستمیک (تاثیر گذار بر بسیاری از بافت های اندام های بدن) است و اکثراً برای تشخیص لوپوس منتشر (SLE) مورد استفاده قرار می گیرد. با این حال نتیجه ی “مثبت” تست ANA به تنهایی، نشان دهنده ی بیماری خاصی نیست.
بسته به علائم بالینی فرد و شک به اختلالی خاص، تست ANA ممکن است همراه با آزمایشات دیگری برای بررسی اتوآنتی بادی خاص انجام شود. برخی از این آزمایشات زیر مجموعه های تست ANA عمومی به حساب می آیند و وجود آنتی بادی هایی را نشان می دهند که مواد خاص را در هسته سلول هدف قرار می دهند. از جمله آنتی بادی های
anti-dsDNA، anti-centromere، anti-nucleolar، anti-histone و anti-RNA
در صورت مثبت بودن تست ANA ممکن است، پانل آنتی بادی ضد آنتی ژن هسته ای قابل استخراج (extractable nuclear antigen (ENA) panel ) درخواست داده شود. این پانل شامل موارد زیر است:
anti-RNP, anti-Sm, anti-SS-A, anti-SS-B, Scl-70, anti-Jo-1
این آزمایشات تکمیلی به همراه سابقه ی بالینی فرد و یافته های معاینه ی جسمی برای کمک به تشخیص یا رد اختلالات خود ایمنی مانند سندرم شوگرن (Sjögren syndrome )، پلی میوزیت (polymyositis) و اسکلرودرمی (scleroderma ) استفاده می شود.

آزمایشگاه های مختلف ممکن است از روش های متفاوتی برای تشخیص ANA استفاده کنند:

• آنتی بادی فلورسنت غیر مستقیم (IFA): این روش سنتی است. نمونه خون فرد با سلول هایی که به یک اسلاید چسبیده شده، مخلوط می شود. اتوآنتی بادی هایی که ممکن است در خون وجود داشته باشند با سلول های اسلاید واکنش می دهند. اسلاید با یک معرف آنتی بادی فلورسنت نشان دار شده است و تحت بررسی میکروسکوپی قرار می گیرد. حضور (یا عدم حضور) و الگوی فلورسانس ذکر می شود.
• ایمونواسی (Immunoassay): آزمایشگاه ها ممکن است از روش ایمونواسی نیز برای غربالگری ANA استفاده کنند و فقط از IFA برای تأیید نتایج مثبت، مثبت کاذب یا منفی بهره ببرند. هر چند روش ایمونواسی نسبت به IFA از حساسیت کمتری جهت تشخیص ANA برخوردار است اما در شناسایی اختلالات خود ایمنی ویژگی بالاتری دارد.

در صورتی که بروز علائم بالینی در فردی، پزشک معالج را مشکوک به وجود بیماری خودایمنی در فردی کند، آزمایش ANA درخواست داده می شود. مبتلایان به اختلالات خود ایمنی می توانند علائم گوناگونی داشته باشند که مبهم و غیر اختصاصی است و با گذشت زمان تغییر می کند، به تدریج رو به وخامت می رود یا در نوسان قرار می گیرد.

برخی از این علائم، عبارتند از:

• درجات پایین تب
• خستگی مداوم، ضعف
• دردی مانند آرتروز در یک یا چند مفصل
• بثورات قرمز (برای لوپوس، بثورات پروانه ای شکل در بینی و گونه ها)
• حساسیت پوست به نور
• ریزش مو
• درد عضلانی
• تهوع یا سوزن سوزن شدن در دست یا پاها
• التهاب و آسیب به اندام ها و بافت ها، از جمله کلیه ها، ریه ها، قلب، سیستم اعصاب مرکزی و رگ های خونی

نتیجه ی مثبت تستANA نشان دهنده ی وجود این آنتی بادی ها در خون است. در صورت وجود علائم بالینی این این نتجه حاکی از وجود یک بیماری خود ایمنی است، اما آزمایشات بیشتری برای ارزیابی نهایی مورد نیاز است. ذکر دوباره ی این نکته ضروری است که در افراد سالم نیز ممکن است نتیجه تست ANA “مثبت” دیده شود.
بسته به روش آزمون، نتایج “مثبت” آزمایش ANA ممکن است به روش های مختلفی گزارش شود.

وجود آنتی بادی
• آنتی بادی فلورسنت غیر مستقیم (IFA): در این روش نتایج بصورت “تیتر” ارائه می شوند. “تیتر” ها به صورت نسبت هایی که با رقیق کردن بخشی از نمونه خون با سالین (آب نمک) بدست می آید، بیان می شوند. به عنوان مثال نتیجه ی تیتر 1:320 بدین معنی است که یک نمونه خون با 320 پارت سالین رقیق شده است. این کم ترین نسبتی است که در آن ANA قابل تشخیص است. هر چه نسبت رقت بیشتر باشد (در صورت تشخیص ANA)، تیتر بالاتر و میزان آنتی بادی های موجود بیشتر خواهد بود.
• ایمونواسی (Immunoassay): (بررسی ایمنی مرتبط با آنزیم-ELISA یا آنزیم ایمونواسی-EIA) نتایج معمولا به صورت “عددی” با واحد اندازه گیری قراردادی گزارش می شوند. (به عنوان مثال، عبارت اختصاری U در برگه نتایج). در این روش نتیجه ی “مثبت” اعداد بالاتر از میزان مرجع آزمایشگاه (cutoff) برای کم ترین مقداری که مثبت تلقی می شوند، خواهند بود.
الگوهای فلورسانت سلولی
علاوه بر “تیتر”، نتایج مثبت IFA شامل توضیحی در مورد نوع خاص الگوی فلورسنت دیده شده، است. الگوهای مختلف با اختلالات خود ایمنی مختلف همراه هستند، اگرچه ممکن است در بین برخی از آن ها هم پوشانی رخ دهد. برخی از الگوهای رایج تر عبارتند از:
• همگن (منتشر): در لوپوس منتشر (SLE)، بیماری بافت همبند (mixed connective tissue disease) و لوپوس ناشی از یک سری داروهای خاص (drug-induced lupus)
• Speckled: در SLE، سندرم شوگرن(Sjögren)، اسکلرودرما، پلی میوزیت (polymyositis)، آرتریت روماتوئید و بیماری بافت همبند (mixed connective tissue disease)
• Nucleolar: در اسکلرودرما و پلی میوزیت (polymyositis)
• الگوی سانترومر (محیطی-peripheral): که با اسکلرودرما و CREST (کلسینوز- Calcinosis، سندرم رینود- Raynaud syndrome، بی حرکتی مری- Esophageal dysmotility، اسکلروداستیلی- Sclerodactyly و تلانژکتازی-Telangiectasia) ارتباط دارد.
برای روش های دیگری به جز IFA، هر چه میزان گزارش شده بیشتر باشد، احتمال نتیجه ی مثبت “حقیقی” بیشتر خواهد بود.

نتایج مثبت تست ANA و بیماری های مرتبط

• در بیماری لوپوس منتشر (SLE) نتیجه ی تست ANA اکثراً مثبت است و حدود 95٪ از افراد مبتلا به SLE نتیجه آزمایش ANA مثبت دارند. اگر شخصی دارای علائم دیگر SLE مانند ورم مفاصل، بثورات و حساسیت پوست به نور باشد، احتمالاً فرد مبتلا به لوپوس شده است. نتایج مثبت تست های anti-dsDNA و anti-SM ( معمولاً به عنوان بخشی از پانل ENA)، در تایید بیماری SLE کمک کننده هستند.
سایر بیماری هایی که همراه با نتیجه مثبت تست ANA هستند، عبارتند از :

• لوپوس ناشی از دارو (Drug-induced lupus): بعضی از داروها ممکن است این بیماری را که همراه با علائم لوپوس است، ایجاد کنند. هنگامی که داروها متوقف شوند، علائم نیز معمولاً از بین می روند. اگرچه بسیاری از داروها مسبب ایجاد لوپوس دارویی هستند اما داروهایی که بیشترین احتمال بروز این بیماری را ایجاد می کنند، عبارتند از: هیدرالازین، ایزونیازید، پروکائین آمید و چندین ضد تشنج. از آنجا که این بیماری باعث توسعه ی اتوآنتی بادی ها به هیستون می شود، ممکن است برای پشتیبانی از تشخیص، آزمایش آنتی بادی ضد هیستون (anti-histone antibody) درخواست داده شود.
• سندرم شوگرن (Sjögren syndrome): در حدود 80٪ از مبتلایان به این بیماری نتیجه آزمایش ANA مثبت می شود. اگرچه این یافته دلیلی برای تشخیص قطعی نیست، اما نتیجه منفی آن را رد نمی کند. پزشک معالج ممکن است درخواست بررسی دو زیر مجموعه از ANA را داشته باشد:
Anti-SS-A (Ro)
Anti-SS-B (La)
• اسکلرودرما (اسکلروز سیستمیک): در حدود 95-60% از مبتلایان به اسکلرودرما دارای ANA مثبت هستند. در افرادی که ممکن است این بیماری را داشته باشند، آزمایش های زیر مجموعه ANA می تواند به تشخیص دو شکل از بیماری، (محدود و منتشر) کمک کند. فرم “منتشر” شدیدتر است. فرم “محدود” بیشتر با الگوی ضد سانترومری لکه گذاری ANA (و تست ضد سانترومری) و فرم “منتشر” با اتوآنتی بادی های Scl-70 همراه است.
• در شرایط خاصی، ANA ممکن است در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید (rheumatoid arthritis)، سندرم رینود (Raynaud syndrome)، آرتریت (arthritis)، درماتومیوزیت (dermatomyositis) یا پلی میوزیت (polymyositis)، بیماری بافت همبند (mixed connective tissue disease) و سایر بیماری های خود ایمنی رخ دهد.
پزشک معالج، برای تشخیص به نتایج آزمایش، علائم بالینی و سابقه ی پزشکی فرد اتکا می کند. از آن جا که این علائم ممکن است به وجود بیایند و از بین بروند، گاهی ممکن است ماه ها یا سال ها طول بکشد تا نشان دهنده ی الگویی از لوپوس یا هر نوع بیماری خود ایمنی دیگر، باشند.
با نتیجه ی منفی ANA، ابتلا به لوپوس یا هر نوع بیماری خود ایمنی دیگر بعید به نظر می رسد. معمولاً نیازی به تکرار آزمایش منفی ANA نیست. با این حال، به دلیل ماهیت اپیزودیک بیماری های خود ایمنی، در صورت عود علائم ممکن است آزمایش ANA در آینده تکرار شود.
فردی که قبلاً به بیماری خود ایمنی مبتلا شده در صورت طی کردن دوره نقاهت ممکن است تست ANA منفی داشته باشد.

بجز موارد نادری، در صورت منفی بودن نتیجه ANA، آزمایشات بیشتر اتوآنتی بادی (زیر مجموعهANA ) ضروری نیست.

آزمایش ANA جهت پایش درمان و روند بالینی لوپوس به کار نمی رود، بنابراین، آزمایشات متناوب ANA بعد از تشخیص لوپوس ضرورتی ندارد.
برخی عفونت ها، هپاتیت خود ایمن، سیروز صفراوی اولیه و بیماری های ذکر شده در این مقاله، باعث مثبت شدن تست ANA می شوند.

بله. حدود 5-3% ممکن است تست ANA “مثبت” داشته باشند. این میزان ممکن است در افراد سالم بالای 65 سال به 37-10% نیز برسد. زیرا با افزایش سن، میزان ANA بیشتر می شود. از آن جا این نتایج با هیچ علائم بالینی همراه نیستند، “مثبت کاذب” تلقی می شوند. چنین مواردی در زنان بیشتر از مردان رخ می دهد.

ANA اتوآنتی بادی هایی است که علیه برخی از اجزای موجود در هسته سلول عمل می کنند، از این رو نام “ضد هسته ای” را برای این اتوآنتی بادی ها برگزیده اند. برخی از آنتی بادی های مرتبط با اختلالات خود ایمنی نیز ممکن است علیه مواد موجود در سیتوپلاسم هدایت شوند که ممکن است با آزمایش ANA نیز قابل شناسایی باشند.

بیماری های خود ایمنی معمولاً تأثیر سیستمیکی روی بدن می گذارند و طبیعت بسیار پیچیده ای دارند. پزشک شما نتایج آزمایش را برای تان تفسیر کرده و ممکن است نیاز به مقایسه نتایج تست و همچنین شدت علائم بالینی شما در طی یک دوره زمانی داشته باشد تا بتواند تشخیص قطعی دهد. این زمان اضافی همچنین ممکن است به پزشک اجازه دهد سایر علل احتمالی را رد کند.

پزشک معالج شما ممکن است آزمایشاتی را بررسی وجود التهاب مانند: میزان رسوب گلبول های قرمز (ESR) و/ یا پروتئین فعال سی (CRP) درخواست دهد. ممکن است آزمایش ایمونوگلوبولین کل ( total immunoglobulins) و همچنین یک آزمایش مکمل ( complement test) برای نظارت بر روند بیماری SLE انجام شوند.